ملانین چیست ؟
ملانین در واقع رنگدانه پوست است که رنگ پوست ناشی از آن است.رنگ طبیعی پوست به سه عامل هموگلوبین و کارتنوئید و ملانین بستگی دارد و اختلافات نژادی در رنگ پوست، مربوط به ملانین است.
ملانوسیت ها در بین سلول های بازال اپیدرم قرار گرفته اند که با تولید ملانین رنگ پوست را به وجود می آورند. محرک اصلی ملانین سازی نور خورشید است که با فعال کردن آنزیم تیروزینار، اسیدآمینه تیروزین را به ملانین تبدیل می کند.
میزان بالای ساخت ملانین سبب اصلی رنگ افراد با پوست تیره است که البته با توجه به نژاد، میزان برخورد با نور خورشید هم بر میزان تولید ملانین تاثیر بسزایی دارد.
ملانین به طور عادی با خروج از ملانوسیت ها و همراه با سلول های اپیدرمی به سطح پوست راه یافته و باعث تغییر رنگ پوست می شود.
هایپرپیگمانتاسیون :
هایپرپیگمنتیشن در واقع یک عارضه پوستی است که در اثر تجمع غیر یکنواخت و گاها رسوب ملانین بر روی پوست ظاهر می گردد.
این عارضه شایع، بی ضرر است ولی اغلب موجب ناراحتی و استرس مبتلایان می شود.
مواجهه مکرر در برابر آفتاب (بدون استفاده از پوشش مناسب و ضد آفتاب) پیری طبیعی پوست و واکنش های التهابی می توانند هایپرپیگمنتیشن را افزایش دهند.
انواع هایپرپیگمانتاسیون :
لک های پیری یا لنتیگو (Lentigo)
کک و مک (Freckles)
ملاسما (Melasma)
لک های پیری (Lentigo) :
لک ها از شکل رایج هایپرپیگمانته هستند که اغلب در اثر آسیب پوستی ناشی از آفتاب ایجاد می گردند.
این لکه ها بر روی تمام قسمت های باز بدن به خصوص دست ها و صورت که در معرض بیشتری با نور خورشید هستند ایجاد می گردند. لکه های پیری با افزایش سن زیاد می شوند.
کک و مک (Freckles) :
ماکول هایی هستند خوش خیم، کوچک با حاشیه مشخص به رنگ قهوه ای که در پوست های افراد مو بور، قهوه ای روشن و قرمز و در نواحی که در مواجهه با نور خورشید است دیده می شود.
از سنین کودکی به وجود آمده و در بزرگسالی کمتر می شود.
در مواجهه با آفتاب تیره تر شده و در صورت حفاظت در برابر نور خورشید کم رنگ و یا حتی محو می شود. چه بسا در تابستان پر رنگ تر و در زمستان کم رنگ می شوند.
این نوع ملانین سازی در افراد با پوست سفید شایع تر است و تقریبا یک ویژگی ارثی است که در بازوها و صورت رایج تر است.
ملاسما (Melasma) :
به هایپر پیگمانتاسیون اکتسابی، ماکولی قهوه ای رنگ که معمولا بر روی صورت به وجود می آید ملاسما می گویند.
در زنان بسیار شایع تر از مردان است از نظر بافت شناسی به سه گروه اپیدرمی، درمی و ترکیب اپیدرمی و درمی تقسیم می شوند. عامل بروز آن مواجهه با آفتاب، حاملگی، مصرف قرص های ضدبارداری و درمان جایگزین هورمونی است.
در ملاسمای اپیدرمی ملانین در اپیدرم به خصوص در قسمت لایه پایه و فوق پایه زیاد بوده در حالی که در ملاسمای درمیک تجمع ملانین در سطح و میانه درم بیشتر است در نوع ترکیبی ملاسما نیز تجمع ملانین در هر دو لایه اپیدرم و درم وجود دارد.
هایپرپگمانتاسیون پس از التهاب (Post-Inflammatory Hyperpigmentation) :
PIH از پیگمانتاسیون هایی است که از عواقب درماتوزهای التهابی یا آسیبی به پوست است.
افزایش تولید ملانین به دنبال التهاب که بیشتر در پوست های تیره اتفاق می افتد این انباشتگی ملانین ممکن است در اپیدرم و یا درم اتفاق بیافتد. (البته در بعضی از کشورهای آسیایی خاص علی رغم داشتن پوست روشن مردم مستعد بروز PIH هستند).
افزایش تولید ملانین به واسطه بیماری های پوستی همانند عفونتها، واکنش های آلرژیک، جراحات مکانیکی و ضربات وارده به پوست، واکنش به برخی داروها، مبثورات فوتوتوکسیک، تروما (همانند سوختگی)، بیماری های التهابی مثل لیکن پلان و لوپوس ارتیماتوز می تواند رخ دهد. معمول ترین بیماری التهابی که می تواند موجب PIH شود آکنه می باشد.
همچنین پس از درمان با برخی دستگاه ها نظیر اولتراسوند، رادیوفرکانسی (RF)، دایود، میکرودرم و یا حتی میکرونیدلینگ می تواند PIH ایجاد شود که البته در این موارد در اکثر مواقع حتی بدون درمان هم بهبود می یابد.
به طور معمول زمانی که سلول های بازال لایه اپیدرم بیمار درگیر شده باشند نظیر آنچه که در لیکوئیددرماتوزیس و لوپوس اریتماتوز رخ می دهد از شدت بیشتری برخوردار است.
از نظر فیزلوژی PIH به دو گونه اپیدرمی و درمال ایجاد می گردد.
در نوع اپیدرمیک آن پاسخ التهابی به واسطه آزادسازی و سپس اکسیداسیون آراشیدونیک اسید به پروستاگلاندین ها لئوکوترینها و دیگر محصولاتی از این دست به وجود می آید. این مواد و محصولات التهابی موجب تغییر در سلول های ایمنی و ملانوسیتها می شود که باعث افزایش ملانین سازی شده و به دنبال آن باعث افزایش پیگمان در کراتینوسیتهای اطراف از طریق دندریتها می گردند که در نتیجه هایپرملانوزیز اپیدرمال و لک های پوستی می شود.
در مقابل نوع درمال PIH زمانی به وقوع می پیوندد که محل التهاب در لایه بازال سل باشد و سبب شود تا پیگمان های ایجاد شده (ملانین) به دام ماکروفاژهای پاپیلای درم بیافتند.
توزیع ضایعات هایپرملانوتیک وابسته به محل اصلی درماتوز التهابی است. رنگ ضایعات می تواند از قهوه ای روشن تا سیاه داشته باشد در صورتی که در اپیدریس باشند قهوه ای روشن است (اپیدرمال ملاتوزیز)
و اگر ضایعات حاوی ملانین درمال باشد همانند درمال ملاتوزیز رنگی خاکستری تیره متمایل به آبی را نشان می دهد.
درمان های پیشنهادی :
در ابتدا یادآوری می شود که درمان دشوار و زمان بر است که اغلب ۶-۱۲ ماه به طول می انجامد.
در تمامی موارد درمان استفاده مداوم از ضد آفتاب با SPF مناسب می تواند در کم رنگ شدن و یا بروز هایپر پگمانتاسیون بسیار موثر است و در کل از اساسی ترین بخش هر رژیم درمانی برای PIH به شمار می آید.
بیشتر درمان های پیشنهادی بر روی پیگمانهای اپیدرمال موثر بوده و تاثیر واضح و قطعی در درمان هایپر پیگمانته درمال ندارد.
درمان های داروئی موضعی یا کرم ها می تواند در هایپر پیگمانته های اپیدرمال موثر باشد. (هیدروکینون البته با درنظر گرفتن احتیاطات لازم)، کرم ترتینوئین، کورتیکواستروئیدها، گلایکولیک اسید، آزلائیک اسید، آربوتین ویتامین C و لیکوریک اسید (شیرین بیان) هم از موارد پیشنهادی جهت استفاده به طور مستقیم و یا کرم های حاوی این مواد می باشد.
به طور خلاصه می توان گفت در درمان های مراقبتی و داروئی از ضدلک ها، ضد التهاب ها و لایه بردارها باید کمک گرفت.
البته در درمان لک یا PIH متعاقب آکنه، ابتدا باید آکنه را درمان کرد سپس برای PIH اقدام نمود.
درمان های کلینیکال در درمان هایپرپیگمانتاسیون :
استفاده از دستگاه های میکرودرم، RF فرکشنال، میکرونیدلینگ، پلاسماتراپی و لیزر همراه با درمان های موضعی می تواند موثر باشد.
تذکر:
– در صورت بروز PIH پس از درمان ابتدا فرصت دهید بدون دستکاری موضع، همراه با مصرف ضدآفتاب، چرا که در اکثر مواقع خود به خود بهبود می یابد. در مواردی که درمال باشد امکان بهبودی ضعیف می شود.
– از لایه بردارها با احتیاط استفاده نمائید و در صورت بروز التهاب شدیدتر، مصرف آن را متوقف کنید.
درمان لک های پیری (لنتیگو) :
اندیکاسیون مشخص قطعی برای درمان وجود ندارد از درمان هایی نظیر لیزر، کرایو، پلاسما، لایه بردار های شیمیایی ترتینوئین موضعی و سایش پوستی توسط میکرودرم و مواد سفیدکننده موضعی می توان بهره برد.
درمان کک و مک :
به غیر از موارد ذکر شده در درمان لک های پیری یکی از درمان های موثر استفاده از میکرونیدلینگ به همراه داروهای مزوتراپی می باشد البته استفاده از لیزر کیوسوئیچ، ان دی یاگ و IPL هم تا حدودی موثر است.
درمان ملاسما :
درمان ملاسما با توجه به عدم اندیکاسیون مشخص در درمان قطعی، درمان های چندگانه لیزر، موضعی، درماپن و استفاده مداوم از ضدافتاب توصیه می گردد.
البته در نوع ملاسمای مقاوم درمال از لیزرهای CO2 پالس یا اربیوم یاگ می توان استفاده نمود که ترکیب لیزر پالس CO2 و الکساندرایت در نوع ملاسمای درمال می تواند موثر باشد.
درمان PIH :
اولین توصیه در درمان PIH بلافاصله پس از به وجود آمدن صبر است. در اکثر مواقع پس از مدتی بدون هرگونه درمان بهبود می یابد البته استفاده مداوم از ضدآفتاب و عدم دستکاری کمک بسیار می کند که اغلب PIH های اپیدرمال بهبود می یابد.
گاها ۶-۱۲ ماه درمان به طول می انجامد.
استفاده از ضدافتاب، کرم ترتینوئین ۱%، کورتیکواستروئید، گایکولیک اسید و آزالائیک اسید موارد پیشنهادی است.
گلایکولیک اسید در ترکیب با ترتینوئین و هیدروکنیون می تواند یکی از درمان های موثر در PIH افراد پوست تیره باشد.
PIH می تواند مدت زمان بیشتری نسبت به ثبورات اصلی بر روی پوست باقی بمانند. درمان های موضعی و لایه بردارهای شیمیایی است.
استفاده از میکرودرم ابریژن- لایه بردار شیمیایی و مزوتراپی در PIH موثر است و بهتر است از لیزر کیوسوئیچ، لیزرهای تخریبی و فرکشنال ترمیمی استفاده نگردد.
گاهی لیزرها ممکن است به وخامت PIH بیافزاید. استفاده از لایه بردار سطحی در چند جلسه به لایه برداری عمقی در یگ جلسه ارجحیت داشته و ایمن تر است.
آیا موارد دیگری از عوامل ایجاد لک وجود دارد ؟
- لازم به ذکر است لک ها گاهی به دنبال کمبود ویتامین B12 اتفاق می افتد که در نژادهای با پوست تیره شایع تر است. در هنگامی که با کمبود Uit A همراه باشد گسترده است که همراه، با برجستگی های شبیه پوست مرغ است
- در بیماری کم خونی کمبود اسید فولیک و اسید اسکوربیک نیز ممکن است لک های پوستی ایجاد شود که با برطرف شدن عامل و استفاده مداوم از ضدافتاب می توان لک ها را بهبود بخشید.
